Fêzan (Dee e nô lên azan do Fôngbe mê e do Dada lê hwenu)

Geraud wê wlan do azangagbe 14 zofinkplôsun 2007

(Madonyi wê timê do Fôngbe mê)

Xwe-yôyô-gbe-jijê, tômê-aga yiyi, ajô abi azôxô yôyô hun-hun, nuwiwa, asi abi asu-dida, ninô kelewunmê kpowun ô, Azan sisô nu nuwiwa daxo do gbêmê nô nyi nu yaya a. E ma kan Fa ô, e kôn no xwedo fêzan.

Azanlinlên kpo suntintôn kpo ô, wê nô xa Fê dejê degudo. Fê dokpo ô, azan tênê wê deme, bêsin Mêjô ji sô yi jê Fa ji. Azan tênê lê sôgbe xa hwenu alôkpade lê do gbêmê, bô dokpodokpo yetôn do nuwiwa kpo jêlê ye tôn kpo. Tito Fêzan lê tôn kpo tinmê yetôn kpan die :

1. Mêjô : Gbêtôlê sin jigbezan wê, fie bê gbê sin e, azan nukôntôn do sunzanmê. Azan e jê xa tawun bô e hên ô e na wa abi e na bê nu daxo debu ô nê. Nu Mêjô-zan lê jê do nyônuzangbe hun, nyinyôn tôn lê zu kwinkwimakwin.
2. Mêku : Mêku nyi kuku gbêtô lê tôn. Azan wegô do sunzanmê. Azan nyanyan dokpo wê. E do na nô sô azan e nê a. Amô, e hên ô, e na dime abi e hên ô e na wa ciônu do azan tôn gbe.
3. Vodun: azan mimê, vodun zan wê, azan atôngô ô wê. E nô dô le azan e gbe wê mêkuku lê nô huzu yêhwe abi vodun ô wê. Azan dagbe tawun wê. E nyôn tawun bô e hên ô e na bê nuwiwa abi dêxido do vodungbe.
4. Azôn: lamê ma nô ganji, azôn zangbe wê (azan ênêgô). Azan nyanyan wê. Mêkuku lê dee huzu yêhwe lê ô, ye hên ô ye na wa do ya nu mê do fi ye ko nô do gbezan ye tôn mê lê, bo na dôn azôn wa, kpo nu nyanyan têmêtêmê kpo.
5. Vô: vô sisa zangbe wê (azan atôôngô ô). Vô wê e nô sa bo nô nyan nyanlando kpo nuxamê kpo. Azan dagbe wê.
6. Hwê: hwêdido abi hwêgbigbo zangbe wê. Vô e sa wa yi e ô, nô biyô hwêgbigbo, tagba, dêsôdodêmê hên ô e na wa. Azan nyanyan wê.
7. Bo: Hwê zangbe ô wê nô zôn (Azan tênwegô). Mê e do nu dôn wê lê hên ô ye na wa “bo” bo na whênlên yede lê gan abi bo na wa nyanyan nu kênto yetôn lê.
8. Hên abi fo: Hên abi fo zangbe wê. Mê e wa “bo” (“bo” nyanyan do taji) ô, no jê “fo” mê abi “hên” mê do azan elô gbe. E nyôn nu e na bê nu taji wiwa do azan elô gbe a.
9. Fa: azan tênêgô kpo azan gudogudo tôn do sunzan lê mê. Azan e gbe wê e nô kan “Fa” bo na môdo nu nu e do mê gbo wê lê. Azan dagbe wê.

Fêzan nyi xêlê de e mi mô din lê kêdê a. Amô e do na kpôn timê azan lê dokpo-dokpo tôn bo na tunwun nu e hên ô, e na bolo lê. Mi do na filin dô sun (sunvi) wê e nô xwedo. Timê tôn wê nyi dô, sun yôyô dokpo tôn ô, Fê yôyô devo wê nô bê gbôn Mêjô sin azan ji, e na tê do azan debu gbe ô, e nô bê Fê yôyô devo. Do xêlê mê ô, mi mô Vodun do 18 Alunsun 2007 gbe, bô azan e jê finên ô (19 Alunsun) do na nyi Azôn, amô Mêjô wê mi mô do 19 Alunsun 2007 sin azangbe ô, sun yôyô devo wa ji.

Azan linlên Fêzan tôn ô, mêxo-mêxo mitôn lê wê ko kpôn sun titôn kpo nu e nô jê lê kpo kaka sin xwe maxa-maxa die, bo sô do dee mi wa mô do e.

Mêdelê tin bo môdonu Fêzan xixa ô tawun, bo nô de wematôn tôn xwewu-xwewu bo nô sa di Yovo sin azanlênwema dôhun. Azan ee nyô kpo ee manyôn kpo lê nô deji....

Nu mi na dô Fêzan xo elô ô fo ô, mi na filin mi dô, Fôngbe ô, Benin to sin gbe daxo dokpo wê. Fôngbe mê ô, e nô ma xwe do “sun”-mê (Yovo Falansê dô “mois”), suntitôn dô wê e de, bô gbêjêzan nô nyi “Vodungbe” (Yovo Falansê dô “dimanche”).

mercredi 14 février 2007

Le « Fê Zan » ou le calendrier lunaire.

http://blog.sudhorizon.org/post/2007/02/14/Le-Fe-Zan-ou-le-calendrier-lunaire